Fije dhe vargje: ISMAIL KADARE NË TAKIMIN LETRAN NË MÜNCHEN

Alma Papamihali: Ismail Kadare, në orën letrare gjermane në München
E premte, 14-11-2008, 07:30pm (GMT)

Alma Papamihali

Ekskluzive

Ismail Kadare, në orën letrare gjermane në München

"Askush më shumë se shqiptarët, nuk e do Kosovën"

Nga Alma Papamihali

Kadareja është dhe do të mbetet një ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë shqiptare, por jo vetëm asaj shqiptare. Së fundi jehona dhe fama e tij, janë përhapur edhe në rang internacional dhe konkretisht, edhe në Gjermani, ku ai prezantohet në vjeshtën e këtij viti, me një përmbledhje prej 17 tregimesh dhe romanesh të shkurtër, nën titullin origjinal në Gjermanisht, "Der Raub des königlichen Schlafs" ("Vjedhja e gjumit mbretëror").

Kadareja është përkthyer në më shumë se 40 gjuhë të botës, ku mund të përmendim padyshim shtetet evropiane Francë, Angli, Gjermani, Itali etj deri në Japoni. Për artëdashësin letrar gjerman, mbrëmja letrare e Mynchenit ishte mjaft interesante. Ismail Kadare, vinte i shoqeruar nga përkthyesi i tij prej shumë vitesh, z. Joachim Röhm. Salla ishte e tejmbushur dhe interesimi i publikut ishte ndarë pothuajse në mënyrë të barabartë, si në gjermanë, ashtu dhe në artëdashës shqiptarë. Pas një udhëtimi të largët afërsisht 450 km, kisha mundësinë të ndiqja nga fare pranë, një mbrëmje Letersie që kishte përmbledhur njëkohësisht dy pika të rëndësishme...Letërsinë, (kryesisht veprën e Kadaresë), por edhe diskutimin e hapur me publikun mbi aktualitetin shqiptar. Ndër të tjerë ishin të ftuar edhe veprimtarë të shoqatës se gruas shqiptare në München, znj. Velime Qarri Kryetare e shoqatës, Drita Zymberi dhe Laura Lajqi ,( nënkryetaret e shoqatës), znj. Shadije Hotnijani, ish-kryetare dhe iniciatorja e parë e themelimit të kësaj organizate, anëtaret Vjollca Sokoli, Heteme Morina, Shukrije Bytyqi, si dhe shumë gazetarë dhe admirues të letërsisë.

Kushdo që e ka ndjerë veten shqiptar në atë sallë, sigurisht është ndjerë i privilegjuar, që Kadareja Ynë i madh, ishte aq pranë nesh, pa u munduar të përzgjedhë publikun e tij, por thjesht duk qënë i afërt dhe spontan për çdo pyetje që mund të drejtohej nga salla. Megjithatë, jo gjithkush mund të diskutojë mbi veprën e Kadaresë. Jo më kot Kadareja quhet ndryshe dhe "Homeri shqiptar". Mbase ndër të vetmit autorë qe ka bërë në mënyrë të shkëlqyer ndërthurjen e mitologjisë me realitetin. Ndaj për kritikën botërore, ai është një pritës i denjë i çmimit "Nobel". Por gjithashtu nuk mund të diskutosh mbi letërsinë e Kadaresë, edhe në qoftë se nuk ke përjetuar asnjë ditë diktaturën komuniste ose së paku nuk e njeh nga afër atë.

Së pari ky takim u hap me një përshëndetje të znj. Velime Qarri, e cila falenderoi të pranishmit, miqtë gjermanë dhe shqiptarë, si dhe veçanerisht dy personazhet e takimit letrar, përkthyesin Joachim Röhm dhe të madhin Kadare, si dhe foli për rrugen e shoqatës, fillimet, dhe qëllimin e kësaj shoqate, që ishte kryesisht: integrimi i familjeve shqiptare në jetën perëndimore, shoqërimi dhe ndihma që mund t´i japë kjo shoqatë në çdo aspket të jetës, bashkëkombësve të saj.

Ndryshe kjo mbrëmje letrare quhej në gjermanisht "Deutschstunde", që do të thotë "Ora gjermane". Ndaj duke ju përmbajtur programit të saj, nisi me një lexim të shkurtër të Kadaresë, i cili u ndoq për disa minuta rresht, në një lexim në gjuhën gjermane nga "Kisha e Shën Sofisë" nga përkthyesi Joachim Röhm. Më pas, Kadareja iu përgjigj mjaft pyetjeve të publikut në sallë...ndër të cilat shumë pyetjeve letrare, por edhe pyetje që tendonin drejt ngjyrave politike, edhe pse që në fillim të takimit, u theksua që Kadareja është një autor dhe shkrimtar, dhe jo personalitet i politikës.

Kështu pyetjes së gazetarit Max Brym, mbi debatin Kadare - Qosja, Ismail Kadare u shpreh që debatet dhe konfliktet në mendime janë pjesë e jetës, ndaj dhe konkretisht në mendimin mbi identitetin shqiptar, ka ekzistuar një debat mes tij dhe Rexhep Qoses, ku Kadare e sheh identitetin shqiptar, tërësisht si evropian perëndimor, ndërsa z. Qosja, si perëndimor dhe lindor.

Asnjë popull nuk do të pranonte, që në sajë të një pushtimi të gjatë të ketë ndërruar identitet, sado i gjatë të ketë qenë ky pushtim. Edhe populli shqiptar nuk bën përjashtim nga popujt e tjerë. Nëse do të bënim përjashtim, atëheherë do të ishim i vetmi popull që në sajë të pushtimit do ndërronim gjysmën e identitetit. Të ndërrosh identitet, do të thotë mos jesh më vetvetja dhe të ndihesh i turpëruar. Por ne nuk jemi dhe as nuk ndihemi të tillë.

Pyetjes drejtuar nga një i ri Kosovar, se a nuk e sheh Kadareja mungesën e ndihmës së shteteve Evropiane në çështjen Kosovare, në krahasim me ndihmesën që jep shteti amerikan, Kadareja u përgjigj: Të gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm që jemi një shtet evropian. Për ne përkrhahja e Evropës dhe integrimi i përgjithshëm në të, ka një rëndësi të veçantë. Qëllimi dhe mesazhi i tij përfundimtar për kombin shqiptar, është ta ndiejë veten si pjestar të plotë dhe të integruar të familjes Evropiane perëndimore. Veçanërisht për tu përmenduar ishin fjalët e tij, që doja në këtë reportazh t´jua theksoj si një mesazh: Askush nuk e do Kosovën më shumë se shqiptarët!

Pyetjes, se sa ka ndryshuar Letërsia shqiptare pas viteve 90-të, Kadareja u përgjigj - Mund të mjaftohem me fjalën " normalisht ". Në të gjitha vendet ku u rrëzua komunizmi, është pritur që në çdo fushë të jetës të kishte ndryshime, madje mrekullira. Por diçka e tillë nuk u prit në Letërsi. Letërsia nuk varet shumë nga liria. Përvoja botërore ka treguar që letërsia ka shkëlqyer edhe pa lirinë. Kjo s´do të thotë që të kemi një letërsi të zhvilluar, duhet të ëndërrojmë për të mos qënë të lirë, por u konfirmua edhe njëherë, që letërsia ka ligjet e saj, ndaj dhe përgjigjia është që letërsia shqiptare po zhvillohet normalisht.

Pyetjes së një të pranishmi, i cili foli me shumë nostalgji për disa nga poezitë e Kadaresë, që janë pothuajse të gjitha po aq të bukura, "si malli i përshkruar me pikat e shiut mbi qelq", nëse vazhdon të shkruajë ende poezi...Kadareja u përgjigj: " Shkruaj shumë më pak poezi se dikur, pavarsisht që vazhdoj ta dua poezinë".

Pyetjes mbi romanin e tij "Dimri i fundit"...Kadareja iu përgjigj... "gjithçka e shkruar ka lidhje me kohën në të cilën është shkruar. Ky roman i përkthyer në shumë gjuhë të botës, është shkruar pothuajse para dyzet vitesh, ku edhe qeveria komuniste nisi luhatjen e fundit të saj. Nëse do të kishim përmbysjen e atij regjimi në vitet 70, mbase dhe diktatura komuniste, do të ishte harruar deri më sot. Por qeveria e Enver Hoxhës së asaj kohe, pas prishjes me Rusinë, jo vetëm që nuk u hap me botën e zhvilluar perëndimore, por u lidh me një vend me komunizëm akoma më përbindësh, siç ishte ai i shtetit të Kinës në atë kohë...dhe ndërkohë që edhe Kina nisi të hapte mardhëniet e saj me Amerikën, i shkëputi mardhëniet edhe me Kinën. Romani "Dimri i fundit", u ndalua në Shqiperi pas botimit të parë. Më pas është botuar dhe përkthyer në shumë vënde të botës.

Pyetjes, se si i sheh Kadareja, veprat e tij të realizuara ne kinema....dhe a ka ndonjë kritikë ndaj tyre, Kadareja ju përgjigj:

Kur shkrimtari i jep të drejtën e librit të tij autorit të një filmi, atëherë ky libër merr një jetë të dytë. Këtë jetë të dytë të librit tim, unë mundohem ta respektoj. Në këtë mënyrë, jo se nuk më intereson realizimi i njërës nga veprat e mia, por thjesht respektoj punën e autorëve të kinematografisë.

Mbi shijet e tij mbi letërsinë botërore dhe shijet letrare të tij, Kadareja u përgjigj:

Unë në përgjithësi nuk jam preferues i shijes ekstravagante. Me sa duket njerëzimi dhe përvoja botërore, nuk kanë gabuar në hierarkinë e vlerave. Për mua tre të mëdhenjtë, mbeten treshja: Shekspir, Dante Aligheri, Servante, por natyrisht edhe shumë autorë të tjerë.

Pas pyetjeve dhe diskutimeve që zgjatën mbi dy orë, erdhi dhe fundi i këtij takimi, që besoj se do të mbetet në kujtesë të gjatë për shumë nga të pranishmit në sallë. Emocionuese ishin dhe çastet kur shumë shqiptarë, apo dhe pjesmarrës gjermanë, linin librat e autorit tonë të madh të firmoseshin me autografin e tij "Kadare". Një emër që për ne shqiptarët ka një domethënie të madhe. Evolimi letrar i veprës së Kadaresë në rang ndërkombëtar, është një arritje jo vetëm e letërsisë shqiptare, por e çështjes shqiptare në përgjithësi. Figura e tij në botën perëndimore, luan një rol mjaft të rëndësishëm në krenarinë e çdo shqiptari. Ndaj le ta dëgjojmë dhe të inspirohemi nga fjalët e shkrimtarit tonë të madh, pa pritur t´ja japë bota çmimin e madh "Nobel". Së pari jemi vetë ne shqiptarët mbanë botës, që nderojmë vlerat e tij. Në këtë mënyrë skemi bërë gjë tjetër, veçse kemi nderuar veten tonë, duke thënë : "Jam nga vendi i të madhit Kadare!"

11.11. 2008

München, Gjermani